Հսկայական տիեզերքում կան այնպիսի երևույթներ, որոնք անընդհատ գերում են մեր ուշադրությունը, և մարտահրավեր են նետում տիեզերքի մեր ըմբռնմանը: Այս առեղծվածային օբյեկտներից են բաբախիչները (կամ պուլսարներ)՝ տիեզերական փարոսները, որոնց և կնվիրենք այս հոդվածը։
Բաբախիչ անունն ինքնին արդեն հուշումներ է տալիս։ 1967թ. Հյուիշի ասպիրանտուհին՝ Ջոսլին Բելը, նկատեց բաբախող աղբյուր գիշերային երկնքում։ Ընդ որում` աղբյուրն ամեն գիշեր գրանցվում էր նույն տեղում և բացահայտորեն երկրային չէր, իսկ բաբախումները ոչ թե սովորականի պես անկանոն թարթում էին, այլ 0.05 վ տևող և 1.3 վ հստակ՝ պարբերությամբ կրկնվող իմպուլսներ էին: Այն ժամանակ այդքան արագ բաբախումներով բնական աղբյուրներ հայտնի չէին: Ի՞նչ էր սա. արտաերկրային քաղաքակրթության կողմից ուղարկված ազդանշա՞ն: Որտեղի՞ց էր այն գալիս, բանական էակների հեռավոր մոլորակի՞ց, թե՞ նրանց ստեղծած տիեզերանավից, որը գուցե արդեն մտել էր Արեգակնային համակարգ:
Դե ինչ, եկե՛ք պարզենք ինչեր են այդ առեղծվածային աղբյուրները։ 🚀
Հեռավոր բաբախիչներին պետք է մոտենալ հեռվից։ Սկսենք աստղերից։ Աստղերի կյանքը կառավարում են երկու ուժեր, որոնք գտնվում են հավասարակշության մեջ։ Խոսքը գնում է գրավիտացիոն ձգողության, որն ուղղված է դեպի կենտրոն և միջուկային ռեակցիաների արդյունքում առաջացած ճառագայթման ճնշման մասին, որն ուղղված է կոնտրոնից դուրս։
Իսկ ի՞նչ ռեակցիաներ են տեղի ունենում աստղի միջուկում։ Գլխավոր միջուկային ռեակցիան ջրածնի փոխակերպվումն է հելիումի՝ ջերմամիջուկային սինթեզի ռեակցիայի արդունքում։ Երբ ջրածինը վերջանում է, հելիումը սկսում է փոխակերպվել ածխածնի, ածխածինը՝ նեոնի, նեոնը՝ թթվածնի, թթվածինը՝ սիլիցիումի, և վերջապես, սիլիցիումը՝ երկաթի, որն այլևս ոչնչի չի փոխակերպվում, հետևաբար ճառագայթման ճնշումը կտրուկ նվազում է։
Արդյունքում աստղը կորցնում է իր հավասարակշռությունը, որը ճակատագրական է դառնում աստղի համար․ այն մեռնում է։ Եվ քանի որ գրավիտացիայի ուժը «հաղթում է» ճառագայթման ճնշման ուժին՝ աստղը սեղմվում է։ Եթե աստղի զանգվածը գերազանցում է 1,4 Արեգակի զանգվածին (մոտ 2,8 և 30 զրո կգ 😮), աստղը սկսում է սեղմվել ահռելի մեծ արագությամբ։ Արդյունքում ատոմներն այնքան են մոտենում իրար, որ գրավիտացիային խոչնդոտող միակ ուժն ատոմների միջև վանողության ուժն է դառնում։
Ինչքան մոտենում ենք միջուկին, ատոմներն ավելի մոտ են դասավորված իրար, որի արդյուքում աստղի կենտրոնում, էլեկտրոնների ու պրոտոնների մի մասը փոխակերվում են նեյտրոնների։ Արդյունքում, միջուկին մոտենալուց նեյտրոնների թիվն աճում է։ Իսկ այն ամենը ինչ մնացել էր արտաքին շերտերում դուրս է շպրտվում տիեզերք, և ի վերջո կենտրոնական մասում առաջանում է նեյտրոնային աստղ՝ աստղը իր դասական սահմանմամբ այլևս գոյություն չունի, միջուկում այլևս ջերմամիջուկային ռեակցիաներ տեղի չեն ունենում։
Նեյտրոնային աստղը ունենում է մետավորապես 1-3 Արեգակի զանգված, սակայն մոտ 25 կմ տրամագծով գնդի չափեր։ Դա նույնն է, ինչ Էվերեստը սեղմենք մինչև շաքարի մի խորանարդիկի չափերին հասնելը՝ պահելով զանգվածը։
Նեյտրոնային աստղերը պտտվում են ֆանտաստիկ արագ՝ կատարելով մեկ վայրկյանում մի քանի հարյուր պտույտներ։
Արագ պտտման արդյունքում նեյտրոնային աստղը ձեռք է բերում շատ ուժեղ մագիսական դաշտ։ Իսկ ի՞նչ կապ ուներ այս ամենը բաբախիչների հետ։
Բաբախիչները էլեկտրամագնիսական ճառագայթման տիեզերական աղբյուրներ են, որոնցից իմպուլս է հասնում Երկրին՝ պարբերական բնույթով։ Բաբախիչները թարթում են հստակ պարբերությամբ, այլ ոչ թե աստղերի պես անկանոն։ Եվ բացի այդ, բաբախիչների թարթելու պատճառը ի տարբերություն աստղերի թարթելուն, անհամասեռ մթնոլորտը չէ։ Պարզապես նրանցից իմպուլսները գալիս են պարբերաբար։ Հիմա այս ամենը կապենք նեյտրոնային աստղերի հետ։
Բանն այն է, որ նեյտրոնային աստղերի գերարագ պտույտի արդյուքնում կենտրոնախույս ուժերի ազդեցությամբ էլեկտրոնների փունջ է դուրս գալիս՝ աստղի մագնիսական բևեռներից։ Եթե նեյտրոնային աստղի մագնիսական դաշտը շեղված է լինում պտտման առանցքի նկատմամբ, և մեկ պտույտի ընթացքում մեկ անգամ բևեռներից մեկը ուղղված է լինում դեպի երկիր, մենք գրանցում ենք մեկ իմպուլս։ Ստացվում է, որ այդ նեյտրոնային աստղից մենք կստանանք իմպուլսներ այնպիսի պարբերությումբ, ինչ պարբերությամբ պտտվում է տվյալ աստղը։
Մեկ պտույտի ընթացքում նեյտրոնային աստղից ստացած պարբերական իմպուլսը
Եթե մագնիսական առանցքն ուղղված լինի այնպես, որ պտույտի ընթացում ոչ մի բևեռը ուղղված չլինի դեպի մեզ, մենք այդպես էլ իմպուլս չենք ստանա։
Եթե մագնիսական բևեռներից մեկը ուղղված լինի դեպի մեզ և միևնույն ժամանակ մագնիսական առանցը փոխուղղահայաց լինի պտտման առանցքին, ապա մեկ պտույտի ընթացքում կստանանք երկու իմպուլս։
Եվ վերջապես, եթե մագնիսական բևեռներից մեկը ուղղված լինի դեպի մեզ և միևնույն ժամանակ մագնիսական առանցը համընկնի պտտման առանցքի հետ, մենք կստանանք անընդհատ իմպուլս։
Հիմնական սկզբունքը բաբախիչների հայտնաբերման և բացատրման, այսպիսինն է։ Սակայն ևս մեկ անգամ նշենք, որ տիեզերքը շատ ամուր է պահում իր գաղտնիքներ և դեռ կան մի շարք չբացահայտված հարցեր բաբախիչների մասին։
Հ․Գ․ Այս անգամ էլ չհաջողվեց այլմորակայինների հանդիպել ))
